33 ANOS DA COMARCA DO BIERZO.
33 AÑOS DA COMARCA,
Por Xabier Lago Mestre.
O 14 de marzo celebramos os 33
anos da creación da Comarca do Bierzo. Este aniversario capicúa ben merece unha
reflexión sobre esta longa andaina descentralizadora. O primeiro recordar que
todo isto tivo unha orixe no proceso provincial histórico berciano que pervive
na memoria cidadá, e que motivou as demandas popular e política coa chegada da
democracia. Para uns a Comarca foi a forma de integrar O Bierzo periférico en
Castela e León, os leonesistas cren que esta institución representa a
estratexia foránea de dividir a provincia nos niveis político e territorial.
Hoxe
a descentralización comarcal posibilita ter competencias varias. A promoción
turística supón que O Bierzo sexa a Comarca máis coñecida no noroeste
peninsular. En materia de emprego hai unha axencia de colocación. Nos servizos
sociais atopamos a atención a drogodependentes. A proteción do medio ambiente
axuda á mellor conservación dos nosos montes. O Consello comarcal apoia
económicamente aos nosos equipos deportivos. Outros temas importantes son a
proteción de menores, as políticas de igualdade, etc.
A
Lei da Comarca refírese aos traspasos e delegacióis de competencias doutras
administraciois. Pois ben, a Deputación de León delega o mínimo ao Consello
comarcal, caso do servizo de asistencia a municipios, execución de pequenas
obras pedáneas ou o banco de terras. Non se entende que a Deputación non ceda a
materia de cultura no que se refire á proteción do idioma galego. Debe de ser
que en León aman moito a nosa lingua porque xestionan os cartos da súa
promoción. E qué dicir da Junta de Castela e León que só delega o xustiño
depois de 33 anos.
A
Comarca do Bierzo ten que executar servizos comarcalizados que todos temos moi
presentes por pura lóxica. Agardamos os servizos de bombeiros, transporte
interurbano, proteción consumidores, arquivo e museo comarcais, recollida e
tratamento de residuos, ordenación do territorio e urbanismo, fomento da lingua
galega, etc. Mais xa podemos supoñer que a Junta de Castela e León sempre
poñerá atrancos a calquera nova cesión de competencias ao Consello comarcal. Ninguén
pode entender a estratexia da dita Junta de que aínda existan mancomunidades
rurais e O Bierzo teña sido declarado mancomunidade de interese xeral. Que desfeita
administrativa!
Un
exemplo das dificultades para avanzar na descentralización no Consello comarcal
foi a reforma da Lei da Comarca en 2010. Aquel proceso lexislativo pasou da
vontade berciana sen debate popular participativo. Por iso hoxe lemos o articulado
desa Lei rexional e vemos que non xorde a referencia á simboloxía comarcal (Día
do Bierzo, bandeira, escudo, capital…), cunha mínima mención ao idioma galego,
unha modesta financiación, etc. Faltan outras competencias coma a iniciativa
lexislativa comarcal, as relaciois exteriores con Galicia, a eleción direta dos
conselleiros, novas formas de participación cidadá, urbanismo, o dereito
consuetudinario local, etc.
Digan
o que digan os políticos, O Bierzo ten fundamentos de sobra para reclamar máis
descentralización. A nivel territorial, estamos illados por montañas e somos periféricos da chaira castelá. Polo
tanto moi lonxanos dos centros de poder rexionais. Hai unha clara conciencia
colectiva que se concreta no bercianismo popular, predominante fronte a outros
rexionalismos veciños. Os dereitos históricos están presentes na existencia de
dúas provincias (1486 e 1821) que condicionan as demandas descentralizadoras
porque aquelas son guiadoras. Non nos podemos alonxar de Galicia xa que
compartimos cultura e lingua seculares. Velaí a necesidade de institucionalizar
as relaciois exteriores con Galicia. Non se debe protexer e fomentar o galego
sen contar coas dinámicas lingüísticas veciñas (normativización, normalización,
dixitalización, etc.
Algo
bo terán as comarcas políticas, como ordenación territorial alternativa ás
provincias, cando hai ese debate nas Comunidades autónomas. Catalunya e Aragón
fixeron as primeiras comarcalizaciois, e
seguiron Navarra, Cantabria e Asturias. Galicia fixo outras comarcas
administrativas comandadas por xestores e, tralo seu fracaso político, foron
finalmente suprimidas. Recentemente Talavera de la Reina demandou tamén ser
declarada comarca legal fronte ao centralismo rexional de Castela-A Mancha
(decembro 2023). A Mesa por Talavera puxo o exemplo comarcal do Bierzo,
salientando a nosa descentralización e identidade territorial.
As
Comunidades autónomas de España tiveron que demandar durante décadas novas
competencias ao Estado democrático. Todos ben sabemos da forte presión política
que exerceron as nacionalidades e rexiois periféricas para conseguir as súas
aspiraciois. A Comarca do Bierzo ten en contra unha lexislación estatal e
autonómica que favorece as Comunidades autónomas e provincias fronte a outras instituciois
teritoriais inferiores. A lexislación territorial uniforme de España baséase
nunha ordenación provincial do ano 1833, sen debate democrático daquela e
decidida por un tal Javier de Burgos. Agora estamos no ano 2024 e no Bierzo
soportamos aínda aquel vello centralismo provincial. Entre Galicia e León hai
un amplo espazo montañoso e poboación que debe ser obxeto de ordenación
territorial alternativa e non continuar sometida ao centralismo de hoxe. Que
Ponferrada supera en poboación a Zamora, Avila, Soria, Segovia e Teruel, e
estamos condenados a ter menores servizos públicos por unha inxustiza
histórica.
O Bierzo, marzo de 2024.